Budownictwo wiejskiej Krajny

Przeważającym materiałem budowlanym na Krajnie było drewno. Ze względu na nietrwałość tego budulca drewniana architektura chłopska z XVIII i XIX w. zachowała się jedynie w pojedynczych przykładach. Były to budynki w większości o konstrukcji szkieletowej z przeróżnymi  sposobami wypełniania przestrzeni międzyszkieletowej (od gliny z różnymi domieszkami, np. sieczką po cegłę). Wyróżnia się kilka sposobów wypełniania przestrzeni między belkami. Najpopularniejszą, polegała na zastosowaniu gliny i drewna jako wypełnienia. Następnie uzupełnione przestrzenie międzybelkowe wygładzano i malowano na biało. Widoczne belki konstrukcyjne były czernione. Ten rodzaj techniki szkieletowej to tzw. szachulec. Wypełnienie samymi cegłami to to tzw. pruski mur. Czasami cegły były tynkowane i dlatego mylony jest często z szachulce. Pierwsza z metod stosowana była najczęściej w budownictwie obiektów chłopskich. Ta druga w konstrukcji domów i budynków przemysłowych, np. młynów. Ten sposób budownictwa rozpropagowały władze pruskie. Zakazały one stawiać konstrukcje metodą zrębową (wieńcową), w której wykorzystywany tylko i wyłącznie drewno.

Chałupy najczęściej były wąskie, usytuowane ścianą szczytową do drogi. Od strony szczytowej było również wejście. Cechą charakterystyczną zapożyczoną od Wielkopolan było „rozbudowanie” wejścia o  podcień szczytową. Były to otwarte na zewnątrz pomieszczenie, ograniczone słupami. Najczęściej były to trzy słupy, choć w niektórych regionach , choćby nadnoteckich, budowano z wykorzystaniem większej ilości filarów. Słupy, belki i zastrzały podcieni były ociosywane w geometryczne kształty, a nierzadko także ozdabiane przez snycerzy bardziej wyszukanymi wzorami. Z czasem podcienie zaczęły zanikać, a zastępowały je choćby przyłapy, które tworzono poprzez wysunięcie dachu bez wspierania go słupami. Po wejściu do chałupy pierwszym pomieszczeniem była sień. Następnymi były izba i komora. Nie budowano pomieszczeń pobocznych. Rzadko spotykało się piwnice z wejściem z chałupy. Budynki kryte były strzech. Najczęściej były to ziemianki wyłożone kamieniami i przykryte ziemią. Na Krajnie na piwnicę mówiono „sklep”. Również poza domostwami budowano piece chlebowe. Podyktowane to było po części zaostrzającymi się pruskimi przepisami budowlanymi i przeciwpożarowymi. Szczególnie w XIX w. zaczęto wprowadzać normalizację budownictwa. Budowy były kontrolowane przez policję budowlaną. Wszystkie te działania spowodowały zanik tradycyjnego budownictwa. Rozpowszechnienie cegły i dachówki spowodowało, że nowe konstrukcje niczym nie różniły się od tych zachodnich. Przykładami tradycyjnej architektury wiejskiej Krajny są: dom ze Świętej z XVIII w. oraz zagroda z Dźwierszna także z XVIII w. Ta druga przniesiona została do Muzeum Kultury Ludowej w Osieku. Jest to najlepsze miejsce do zapoznania się z architekturą i kulturą Krajny. Obecnie w muzeum znajduje się 28 dużych obiektów architektonicznych; chałupy i zabudowania gospodarcze od XVIII do pocz. XX w., remiza z pocz. XX w., 3 wiatraki („koźlak”, „paltrak” i „holender”), kościół, kuźnia i tartak oraz przykłady tzw. małej architektury: kapliczki przydrożne, piece chlebowe, studnie i piwnica ziemna.