Człowiek oświecenia z Piły. Słów kilka o Stanisławie Staszicu

Z ziemi krajeńskiej, a dokładnie z Piły, pochodzi osoba, która miała bardzo duży wpływ na dzieje przełomu XVIII/XIX-wiecznej Polski. Tą osobą jest Stanisław Wawrzyniec Staszic. Urodził się 6 listopada 1755 r. w rodzinie mieszczańskiej. Jego ojciec i dziad byli burmistrzami Piły. Choć można pomyśleć, że pochodził z „prestiżowej” rodziny, nie mógł zbyt wiele osiągnąć, gdyż nie miał pochodzenia szlacheckiego, a tylko mieszczańskie. Według niektórych historyków otworzył sobie furtkę do kariery politycznej wstępując do seminarium duchownego w Poznaniu. Jedyną drogą dającą mu wejście do świata polityki i przywilejów był Kościół. Duchownym został w 1779 roku.  Nazywany był księdzem bez sutanny, nie odprawiał mszy, a w swoich rozprawach deklarował deizm oraz antysemityzm. Był prawdziwym człowiekiem oświecenia. Zajmował się wieloma dziedzinami życia. Po skończeniu seminarium kontynuował naukę we Francji w Collège de France, gdzie zgłębiał wiedzę z fizyki i przyrody oraz w Niemczech w

Lipsku i Getyndze. W 1781 powrócił do Polski i został wychowawcą synów Andrzeja Zamoyskiego, byłego kanclerza. W międzyczasie objął probostwo w Turobinie, a także był rektorem w Czarnęcinie. Angażował się politycznie, choćby w pracach Sejmu Czteroletniego. Przez historyków uważany jest za polityka-teoretyka. Uważa się, że jego dzieło „Uwagi nad życiem Jana Zamoyskiego” (1787 r.) przyczyniło się do zapoczątkowania reform podczas obrad Sejmu Wielkiego. Pisał tam, min.:

„Gdy Polacy będą umieć siebie samych cenić w domu, będą ich cenić i za granicą” „Pierwszym obowiązkiem człowieka jest pracować. Tylko przez pracę staje się obywatelem użytecznym”

Następnym wielkim dziełem Staszica były „Przestrogi dla Polski” (1790 r.) będące kontynuacją myśli z poprzedniej publikacji. Szanse dla Polski widzi w duchu oświeceniowym, który pozwoli wydobyć wszystkie siły twórcze narodu. Oto kilka cytatów:

„Tylko w złych rządach, tylko w tych krajach, gdzie próżniacy mają obronę i trzymają pierwszeństwo bezrządne, tylko tam żydzi obfitują, gnieżdżą się i mnożą”,

„Z samych panów zguba Polaków”.

Mało jest dziedzin życia, którymi nie zajmował się Stanisław Staszic. Swoje idee polityczne realizował na gruncie społecznym. W 1816 r. założył Towarzystwo Rolnicze Hrubieszowskie, które było swojego rodzaju spółdzielnią, skupiającą na samum początku ponad 300 gospodarzy. Chłopi byli zwolnienie z pańszczyzny, posiadali własne gospodarstwa i zobowiązani byli do wzajemnej pomocy. Na początku XIX w. zajmował się edukacją. Został członkiem Izby Edukacyjnej, Komisji Rządowej Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego. Pomagał w tworzeniu warszawskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauki. Miał również wkład w powstanie Uniwersytetu Warszawskiego i Akademii Hutniczej w Katowicach. Wykorzystując wiedzę zdobytą na studiach we Francji z zakresu przyrody zajmował się badaniami geologicznymi. Uważany za pierwszego polskiego geologa. W 1815 r. wydał dzieło „O ziemiorództwie Karpat”. Duży wkład ma także w rozwój górnictwa i przemysłu. Zainicjował powstanie Staropolskiego Okręgu Przemysłowego w Świętokrzyskim. O jego wszechstronności świadczą tytuły innych jego prac, m.in.: „Uwagi zakordonowego obywatela pruskiego”, „O ziemiorództwie gór dawnej Sarmacji, a później Polski”, „O statystyce Polski”, „O ortografii”, „Myśli o równowadze politycznej w Europie”, „O przyczynach szkodliwości Żydów”, „Ród ludzki”.

Zmarł 20 stycznia 1826 r. w Warszawie. Pochowany został na warszawskich Bielanach. Jego pogrzeb przybrał formę manifestacji, w której udział wzięło, jak się szacuje ok. 14 tys. osób. Zgodnie z jego wolą majątek przeznaczono na dom zarobkowy dla ubogich oraz szpital Dzieciątka Jezus i Marcinkanek, a także Instytut Głuchoniemych.