Haft krajeński

Co do haftu, jakby się dobrze zastanowić, to haft ten jest pochodnym haftu kaszubskiego. Hafty kaszubskie występują w kilku odmianach. Jest haft, który jest bardzo kolorowy. Są hafty żółto-brązowe. I są hafty na złocienicach, które są tylko w złotej nitce. Haft krajeński jest w trzech kolorach – jasnoniebieskim, ciemnoniebieskim i czarnym. Jest za to bardzo piękny, dekoracyjny i przepięknie prezentuje się na białych obrusach, ubraniach. Uznawany jest za jeden z najładniejszych na północy Polski.¹ Jako pierwszy hipotezę o pochodzeniu haftu krajeńskiego z haftu kaszubskiego wysnuł Jan Niedźwiecki, nieżyjący dyrektor Muzeum Ziemi Złotowskiej. Był on pierwszą osobą, która prowadziła badania nad pochodzeniem haftu, a także która zajęła się jego rekonstrukcją. Do odtworzenia wzorca haftu posłużył brzeg halki z motywem hafciarskim, znaleziony w Skicu. Jest to pochodzący z 1910 r. najstarszy wzór haftu złotowskiego. Przechowywany jest w Muzeum Ziemi Złotowskiej. Na jego podstawie stworzono wzornik. W rekonstrukcji haftu przez Niedźwieckiego pomagały hafciarki złotowskie z Martą Pierzyńską na czele. W późniejszym czasie haft ten został rozpowszechniony na tereny, na których prawdopodobnie nigdy nie występował, np. na Krajnę Nakielską. Duże zasługi w rozpowszechnianiu na dalsze części naszego regionu wzorca haftu krajeńskiego miały Jadwiga Domańska i Zofia Cybulska oraz Wanda Kindowa z Koła Hafciarskiego „Igłą Malowane” z Więcborka.

Za tym, że haft krajeński zwany również złotowskim, jest powiązany z kaszubskim, świadczą występujące w obu identyczne motywy i podobny sposób ich stylizacji. Niestety nie zachowały się źródła mówiące o przenikaniu haftu kaszubskiego do kultury krajeńskiej. W zachowanych najstarszych wzorach haftu krajeńskiego wyodrębnić należy motywy owocu granatu, dzwonków, makówek i lilii. Najprawdopodobniejszą hipotezą jest zapożyczenie motywów z haftu wdzydzkiego: owoce granatu, liście dębu (przekształcone na Krajnie w kłosy zboża), makówki, lilie i dzwonki, a następnie przekształcono je stylistycznie. Ciekawe jest występowanie jako głównego motywu w hafcie, stylizowanego owocu granatu. Najprawdopodobniej zapożyczony został z dekoracji bielizny liturgicznej. Dobór motywów podyktowany został codziennym życiem chłopów krajeńskich. Podporządkowali oni swoje życie pracom rolnym oraz kultowi Matki Boskiej. Tak więc owoc granatu, lilie, makówki i dzwonki związane są z kultem maryjnym. Pozostałe z rolniczą działalnością chłopów.

Poszczególne elementy można scharakteryzować następująco:

– owoc granatu – na Krajnie nazywany też tulipanem, gdyż przypomina przekrój cebuli tulipana, jest symbolem miłości ofiarnej i triumfu wiecznego życia nad śmiercią;

– lilie – symbol niewinności i czystość Marii;

– kłos zboża – z jednej strony to symbol paschalnego chleba, z drugiej podstawa żywienia ówczesnych chłopów;

– makówka – nawiązuje do starych wierzeń przenikania świata zmarłych do świata żywych, choćby w okresie Bożego Narodzenia, gdy dusze wracają na ziemię do domostw, którymi się opiekują. Mak wykorzystywany był do przygotowywania potraw wigilijnych, jak też do tych, które wykorzystywano podczas obchodów „dziadów”.

Motywy przenikają się i uzupełniają. Trzy najważniejsze: granat, kłos i makówka symbolizują najważniejsze sfery życiowe ówczesnych chłopów – religię, życie i śmierć.²

Nad haftem krajeńskim nadal prowadzone są prace badawcze. Ogromne zasługi w tym kierunku ma Muzeum Ziemi Złotowskiej z Panią dyrektor Kamilą Krzanik-Dworanowską oraz dr Dorota Angutek, a także lokalni hafciarze, którzy kontynuują dawne tradycje.

Tak wygląda opis najbardziej charakterystycznego z zachowanych wzorów na terenie Krajny. Jednak wsłuchując się w opowieści babć lub rodziców, którzy pamiętają swoje babcie, usłyszymy jedno – na Krajnie występowały przeróżne motywy haftu. Od krzyżykowego, po kolorowe polne kwiaty. Wszystko zależało od tego, jakimi nićmi ówczesne gospodynie dysponowały i co „wpadło” im wtedy w oko.

Poniżej zdjęcia z współczesnymi interpretacjami motywów haftu krajeńskiego.